دانش،ضرورت امروز امر خیر؛مشروح کفتگوی دکتر طیب نیا و فصلنامه خیرماندگار

مدیریت و برنامه‏ ریزی خیریه‏ ها کاری نیست که بتوان تنها با تکیه بر دانش تجربی پیش برد و این نیاز در کشور ما به خوبی حس می‏شود. بسیاری از خیریه‏ ها منابع مالی خود را صرف روش‏ هایی غیر علمی و بعضاً تقلیدکارانه‏ ای می‏کنند که نه تنها به تقویت منابع مالی کمک نمی ‏کند که باعث هدر رفت آن نیز می‏ گردد.

در این خصوص به سراغ دکتر طیب نیا مدیر عامل بنیاد خیریه راهبری آلاء رفتیم و پیرامون آن بخش از فعالیت های بنیاد خیریه راهبری آلاء موسوم به “خیر ماندگار” پرسش هایی را مطرح کردیم. در این گفتگو با ما همراه باشید:

خیر ماندگار چیست؟

امام علی علیه السلام می‏فرمایند:

«مَنِ اشتَغَلَ بِغَیِر المُهِمِّ ضَیَّعَ الأَهَمَّ»

کسى که به امور غیر مهمّ بپردازد، مسائل مهمّ تر را ضایع مى‏ سازد.

و ما بر مبنای همین امور را به اهم و مهم تقسیم کردیم. همه کارهای خیر خوب است اما بهترین و مهم‏ترین کار خیر در شرایط حاضر چیست؟ بنیاد خیریه راهبری آلاء با این نگاه آغاز به کار نمود و با توجه به کمبود منابع مالی و انسانی و از همه مهم‏ تر فرصت اندکی که خداوند به ما داده، این راهبرد را به کار بست و تمرکز خود را روی امور مهم‏ تر گذاشت.

امروز در کشور ما قریب به پانزده هزار خیریه در حال فعالیت هستند و این جدای از میلیون‏ ها نفری است که مشغول امورخیرخواهانه‏ اند. در سال هزاران میلیارد تومان توسط مردم در فعالیت‏ های خیرخواهانه هزینه می‏ شود آنچه که امروز به عنوان اولویت کاری «بنیاد خیریه راهبری آلاء» قرار گرفته راهبری جریان خیر کشور با مشارکت خیرین و نهاد‏های رسمی به سمت کارهای اولویت‏ دار است. یعنی همه خیرین و خیریه‏ ها دست در دست هم بدهند و در واقع نیازهای اولویت‏ دار کشور را برطرف نمایند. نام این طرح «خیر ماندگار» است. خیر ماندگار تلاشی است برای تحقق اهداف دانش بنیان، جامع نگر و مروج فرهنگ نیکوکاری ، که این امر بدون تردید  با مشارکت نیکوکاران عزیز و مؤسسات خیریه، نهاد‏های دولتی و عمومی کشور و راهنمایی مراکز علمی و اساتید و همه علاقه مندان امر خیر در کشور امکان پذیر است.

در این مدت با چه آسیب‏ ها و چالش‏ هایی مواجه شدید؟

بخشی از چالش‏ هایی که ما با آن روبرو هستیم عمومی است که بسیاری دیگر از خیریه‏ های کشور با آن مواجه اند؛ از بحث معضلات حقوقی و اقتصادی گرفته تا بحث فقدان مرجع واحد برای رسیدگی به امور خیرین. امروزه در کشور سازمان‏ ها و نهادهای مختلفی با خیرین مرتبط‏ اند؛ وزارت کشور، نیروی انتظامی، بهزیستی ، وزارت بهداشت، سازمان اوقاف و امور خیریه، کمیته امداد و … اما متأسفانه یک نهاد مشخص برای ساماندهی این ارتباط وجود ندارد. مسئله دیگری که همه خیریه‏ ها با آن روبرو هستند عدم وجود یک روش علمی برای اداره خیریه‏ ها است. بسیاری از خیریه‏ ها به صورت تجربی اداره می‏ شوند و متاسفانه هیچ فرآیند دانش‏ محوری را در این زمینه وجود ندارد.

برنامه ریزی برای اولویت‏ های کاری خیرین کشور از جمله مواردی است که در آن غفلت شده است. یک دوره‏ ای مدرسه سازی جزو اولویت‏ های اصلی کشور قرار گرفت و اقدامات خوبی هم در این راستا انجام شد و مجمع خیرین مدرسه ساز فعال شد. اما امروز باید ببینیم اولویت کاری خیرین چیست؟ به طور مثال در حوزه آموزش عالی ما چه نیازهایی داریم و چه موضوعاتی اولویت دارد. در واقع فرآیندی برای تعیین اولویت‏ های خیرین وجود ندارد که خود چالش بسیار بزرگی در کشور است. موازی کاری نیز یکی  دیگر از معضلات است؛ وجود یک سامانه ملی برای ثبت فعالیت‏ های خیر می‏تواند مانع موازی‏ کاری شود. که البته این موارد را ما در پروژه خیر ماندگار پیش‏ بینی کردیم و بر روی آن کار خواهیم کرد.

سیاست‏ های کاری بنیاد بر مبنای چه افقی از اهداف کلان برنامه ریزی شده؟

با توجه به شناختی که از مجموعه‏ های خیریه کشور و مراوداتی که با خیرین داشتیم؛ از ابتدای سال ۹۳ طرح تحول «بنیاد خیریه راهبری آلاء» در هیئت مدیره مصوب شد و می‏ کوشیم تا بیش‏ترین تمرکزمان را به سمت فعالیت‏ های راهبری ببریم. ما می‏توانیم نیاز بیمار سرطانی را حل کنیم اما به هر حال مجموعه منابع مالی خیریه محدود است، بنابر این بخشی از فعالیت‏ های خود را معطوف به تولید دانش کردیم تا با فرهنگ سازی، خیرین متعددی به این سمت بیایند. به جای این که ما یک نفر باشیم می‏توانیم ده‏ ها بلکه صدها نفر باشیم که روی یک موضوع تمرکز کرده و مشکل را برطرف نماییم. بنابراین سیاست اصلی «بنیاد آلا» امروز حرکت به سمت راهبری خیرین کشور است و تا آنجا که بتوانیم فعالیت‏ های تصدی گریمان را کاهش دهیم.

ضرورت وجود برنامه‏ های دانش بنیان در این حوزه چیست؟

زیربنای خیر ماندگار تولید دانش است. ما چند هدف اصلی را برای خیر ماندگار تعریف کردیم ؛

1. تولید دانش امر خیر؛ ۲. نشر و ترویج امر خیر؛ ۳.تربیت نیروی انسانی؛ ۴. رفع موانع و فراهم کردن زمینه مشارکت خیرین.

اساس همه این موارد بر مبنای تولید دانش است، امروز کسی می‏تواند فضای خیر کشور را راهبری کند که در این حوزه دانش داشته باشد، آموزه‏ های اسلامی نیز سرشار از مواردی است که به اهمیت دانش اشاره می‏کند. در دنیا تعریفی برای احسان دارند: کمک به فرد دیگر. این در حالی است که در قرآن می‏ فرماید اولویت با نزدیکان است . یعنی شما اگر پدر ، مادر، فرزندانتان ، همسایه‏ ها فرد نیازمند را سراغ دارید ابتدا باید به او کمک کنید و بعد نوبت افراد دورتر است. این که احسان مخفیانه و پنهان بر احسان آشکار اولویت دارد یعنی در بحث روش کار خیر و احسان قرآن شیوه خاص خود را معرفی می‏کند. در بحث‏ های فقهی و حقوقی و مدیریت اقتصادی که امر خیر دارد همه نیازمند تولید دانش است. ما شعاری داریم تحت عنوان هر ایرانی یک نیکوکار. فقط این نیست که فکر کنیم پولدار‏ها می ‏توانند کار خیر انجام دهند بر اساس همین دیدگاه طرح پژوهشی را تعریف کردیم که ۱۰۰ شغل را شناسایی و به کار بگیریم. یک معلم ، راننده تاکسی، بازاری،کارخانه‏ دار هر کدام چه فعالیت‏ های خیری را می‏توانند انجام دهند؟ اینها همه در حوزه تولید دانش دنبال خواهد شد.

پیرامون شعار بنیاد “هر ایرانی یک نیکوکار” مطالبی بفرمایید؟

بر خلاف تصوری که بسیاری از مردم دارند در بحث خیر مسائل مالی، اولویت دوم و سوم است. این که یک انسان نسبت به اطرافیان خود بی انگیزه و منفعل نباشد. پیامبر اکرم (ص) می‏ فرمایند کسی که صبح از خواب بیدار شود و اهتمامی به امور مسلمانان نداشته باشد مسلمان نیست. امروزه فعالیت‏ های داوطلبانه یکی از ارکان اصلی امر خیر است. بسیاری از مردم پول ندارند ولی با خیریه‏ ها به صورت داوطلبانه همکاری می‏کنند. شعار هر ایرانی یک نیکوکار خود یک مقوله فرهنگی است.که می‏تواند همه مردم را در انجام کار خیر سهیم کند.

در حوزه فعالیت‏ های نیکوکاری، تربیت نیروی انسانی چقدر اهمیت دارد؟

ما در کشور‏هایی چون ایالات متحده و یا انگلیس مقاطع تحصیلی بالا مانند کارشناسی ارشد مدیریت امر خیر را داریم. به جز تفاهم‏نامه‏ ای که با دانشگاه فرهنگیان داشته ایم. آموزش برای خیرین را تعریف کرده ایم که در آن مسائل اقتصادی و حقوقی که در پیش دارند را آموزش ببینند. حتی می‏ توان رشته‏ های مرتبط با امر خیر را با دانشگاه‏ های معتبر در قالب تفاهمنامه و در مقاطع کارشناسی ارشد راه‏ اندازی نمود.

گستره فعالیت‏ های بنیاد را می فرمایید؟

گستره فعالیت بنیاد بسته به موضوعات می‏ تواند استانی، ملی و یا حتی فراملی نیز باشد. در موضوعاتی مانند نیروی انسانی، آموزش، سلامت و تبلیغ بین الملل عرصه‏ های متفاوتی تعریف شده است و مراکز متعددی نیز زیر مجموعه بنیاد هستند .

عموماً منابع مالی چگونه تامین می‏شود؟

منابع مالی این بنیاد توسط خیرین تأمین می‏شود که به دو شکل پرداخت خرد و کلان بروز می‏کند. بعضی از مجموعه‏ های اقتصادی و صنعتی کشور نیز بخشی از در آمدشان را وقف این بنیاد می‏ کنند و به صورت ماهیانه پرداخت‏ هایی را به این مجموعه دارند که پرداخت کلان نام دارد.

این منابع با چه رویکردی هزینه می‏شود؟

بر اساس نظام برنامه و بودجه بنیاد طرح ها و برنامه ها تدوین و در جلسات طرح و برنامه بنیاد ارایه و پس از تایید به هیئت مدیره ارجاع می شود و در نهایت متناسب با آن و شرایط مالی مجموعه بودجه مصوب شده و تخصیص داده می‏شود.

از پروژه‏ های «خیر ماندگار» در سال جاری برایمان بگویید؟

در این حوزه حدود ۱۰۰پروژه تعریف کردیم که اقدامات اجرایی برخی از این پروژه‏ ها امسال آغاز شده است. یکی پژوهشگاه مطالعات امر خیر است که با مشارکت دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه اصفهان است که تفاهمنامه آن امضا شده و در حال راه‏ اندازی است. دیگری مرکز رشد خیرین است؛ بسیاری در کشور ما ایده‏ های خیرخواهانه دارند اما منابع مالی برای آن ندارند و عده‏ ای نیز منابع مالی را در اختیار دارند اما ایده لازم برای امر خیر را ندارند. تعدادی هم ایده دارند و هم منابع مالی ولی فرصت و یا بهتر است بگویم توان ثبت مجموعه خود را ندارند که همه این‏ها در قالب مرکز رشد خیرین قرار می‏گیرند.

ویکی خیر؛ ایجاد یک دایره المعارف مجازی درامور خیر به نشانی www.wikikhair.org

همایش علمی خیر ماندگار:که ان شاءالله اولین همایش خیرماندگار در اواخر سال ۹۵ در محورهای آموزشی، اقتصادی، مدیریت، فرهنگی و… برگزار خواهد شد.

جشنواره خیر ماندگار؛ که به صورت دوسالانه تعریف شده. خیرین برتر جهان اسلام گرد هم جمع شده و برترین آن‏ ها تجلیل می‏شود. همچنین از برترین خبرنگاران و هنرمندان و پژوهشگرانی که در زمینه امر خیر فعالیت می‏ کنند تجلیل می‏شود.

نشست‏ های علمی و تخصصی؛ این نشست ها به صورت ماهانه و با همکاری دانشگاه ها برگزار می شود و تاکنون با همکاری دانشگاه فرهنگیان ۴ نشست برگزار شده است و ان شاءالله این نشست ها از برنامه های مستمر بنیاد خواهد بود.

تألیف، ترجمه و چاپ، ۲۰۰ جلد کتاب و پایان نامه در حوزه امر خیر در ۵سال آینده. که تاکنون ترجمه ۲ عنوان کتاب صورت پذیرفته است.

تشکیل انجمن های فرهنگی و هنری امر خیر؛ تشکیل انجمن های شعر و هنر های تجسمی

برند امر خیر که در حال طراحی است، به کسانی تعلّق می‏گیرد که در کار خیر مشارکت دارند و بر روی محصولاتشان درج می‏گردد چیزی شبیه برند حلال و یا استاندارد و یا مصرف انرژی. که می‏تواند باعث افزایش اعتماد مردم شود تا آن محصول را خریداری کنند و درصدی از آن به کار خیر تخصیص داده شود.

تشکیل انجمن های فرهنگی و هنری امر خیر هم چون انجمن ادبی و انجمن هنرهای تجسمی و…

خیرین، اساتید و صاحب نظران چگونه می‏توانند در برنامه‏ های بنیاد مشارکت کنند؟

در زمینه‏ های متعددی به حضور اساتید، صاحبنظران و نیکوکاران عزیز نیازمندیم که بزرگ‏ترین آن بحث تولید فکر و اندیشه و مشارکت در تأمین هزینه های اجرای برنامه ها است. برنامه‏ های «بنیاد آلا» در حوزه خیر ماندگار کاری جدید است و برای اولین بار درکشور انجام می‏شود بنابراین نیازمند همفکری اساتید، خیرین عزیز و علاقه مندان امر خیر هستیم. در حوزه خیر ماندگار که اساس آن بر مبنای تولید دانش بنیان گذاشته شده است. برای ۵ سال آینده حدود ۲۰۰ جلد کتاب جهت ترجمه و تألیف پیش بینی شده است، که نیازمند حضور و مشارکت محققین و خیرین دارد. در پژوهشکده‏ ای که در بحث مدیریت و مطالعات امر خیر راه ‏اندازی کرده‏ ایم ده‏ ها پروژه تعریف شده که نیازمند مشارکت صاحب نظران و اساتید است. این‏ها بستر‏های متفاوت و فراوانی است که اهل فکر و اندیشه با کمک نیکوکاران می‏توانند در راستای تحقق آن ها به «بنیاد خیریه راهبری آلاء» کمک کنند. در همه زمینه‏ ها دست یاری عزیزان را به گرمی می‏ فشاریم.

سخن پایانی:

بحث خیر ماندگار ایده جدیدی است که در کشور نبوده اما نکته ی مهم اداره خیریه‏ ها توسط خیرین با نظارت دولت است. در دنیا نیز دولت در قالب سازمان‏ های صنفی بر خیریه‏ ها نظارت می‏کنند. زیرا اگر مردم حس کنند مداخله حکومت در فضای خیریه‏ ها وجود دارد کم‏تر مشارکت می‏کنند. نظارت دولت حتماً باید باشد اما استقلال خیریه نیز بایدحفظ شود.

برگرفته از: فصلنامه خیرماندگار( آموزشی، ترویجی مطالعات امر خیر)؛شماره۱،بهار ۱۳۹۵.